Just City Design

AIR zoekt nieuwe perspectieven op een rechtvaardige stad door middel van een doorlopend activiteitenprogramma en het collectioneren van kennis en inzichten. AIR verbindt daarbij abstracte opgaven aan concrete initiatieven, personen en plekken van betekenis. Het programma weerspiegelt de veelkleurigheid van de stad en viert diversiteit als stedelijke uitdaging, kans en kwaliteit.

Hoe kunnen we samenwerken aan een stad die toegankelijk en aantrekkelijk is voor een eenieder om in te wonen en te werken? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen erbij kan horen, zijn talenten kan ontplooien en zijn dromen verder brengen? Wat zijn de plekken van betekenis in een open samenleving waar ruimte is voor uiteenlopende ideeën en voor de ontmoeting tussen mensen? En, hoe geven we hier ruimtelijk vorm aan? Deze en andere vragen staan centraal in het programma dat dit dossier samenvat onder de noemer: Just City Design.

AIR nam het initiatief voor dit programma in partnerschap met de Van der Leeuwkring. Het programma is verder gebracht in samenwerking met de gemeente Rotterdam, Rotterdam Festivals de Veldacademie, en het Just City Lab aan de Harvard Graduate School of Design. In samenwerking met onder meer EMI op Zuid, Humankind.City, Concrete Blossom, Stichting Lokaal, AFFR, Delfshaven Coöperatie en het programma WIJ Samenleving. Het wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.

Just City Design op de agenda
Met de uitnodiging  aan Toni L. Griffin als Guest Urban Critic zette AIR en de Van der Leeuwkring het denken over ‘Just City Design’ in Rotterdam op de agenda. Met de publicatie van het boek ‘The Just City’ in 2010 presenteerde stadssociologe Susan Fainstein een theoretisch kader aan de centrale begrippen als diversiteit, democratie en kansengelijkheid. Als directeur van het J. Max Bond Center at City College of New York lanceerde Toni Griffin in 2011 het initiatief over ‘Design for the Just City’. Sindsdien bouwt ze het theoretisch kader stapsgewijs uit met haar ontwerppraktijk Urban Planning for the American City, maar ook met het onderwijs dat ze geeft en het onderzoek dat ze doet. Lees meer

Ontwerpen aan de rechtvaardige stad
Met het Living Lab Sociale Veerkracht onderzochten AIR en de Veldacademie in 2018 hoe ontwerp kan bijdragen aan de ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkeling van Rotterdam. In het kader van deze lab organiseerde AIR in partnerschap met het Just City Lab in New York en de Veldacademie ‘s-werelds eerste masterclass Design for the Just City. Hiermee werden de waardegedreven ‘Just City Index’ doorontwikkeld tot een ontwerpmethode en vervolgens door middel van een meerdaagse ontwerpstudio getest in de concrete Rotterdamse praktijk. Enkele observaties waren het belang van meerstemmigheid in ontwerpenbeslissingen en de besluitvorming en de potentie van kleinschalig experiment  en programmering voor het testen van veronderstellingen in het vormgeven aan de stad.

                 
Designing Community! #2: Talk with Toni Griffin                                            Designing Community! #2: Presentation Group 1

Complexiteit en cocreatief stadsontwerp
Tijdens Designing Community! is gewerkt aan de verdere vergaring van expertise en kennisontsluiting over het werken en ontwerpen aan de rechtvaardige stad. Aan de hand van lezingen door antropologe Viktoria Walldin en architect Anna Edblom (White Arkitekter) en architect en stedenbouwkundige Jeroen Dirckx (KCAP) is er dieper ingegaan op inclusieve en co-creatieve gebiedsontwikkeling. Walldin en Edblom presenteerde het masterplan voor de Zweedse stad Kiruna die door grond deformaties als gevolg van landbouw gefaseerd verplaatst wordt! Zij gaven de boodschap mee dat participatie niet enkel gaat over het vergaren van informatie, maar ook om terug te gaan en te vragen of de bewoners op de juiste manier zijn begrepen. Dialoog is in hun ogen de meest democratische tool voor stedenbouwkundig ontwerp en uit hun dialogen kwam naar voren dat naast de harde infrastructuur als gebouwen ook de zachte infrastructuur van sociale aspecten als een buurman of een bankje waaraan herinneringen kleven van belang zijn.

Dirckx presenteerde het masterplan voor de Deense stad Fredericia waarmee de binnenstad  met 25% vergroot werd door het terrein van een voormalige mestfabriek te transformeren. Aanvankelijk waren de burgers zeer sceptisch, maar door ze te laten participeren, en ook die bevolkingsgroepen die gebruikelijk niet naar participatiebijeenkomsten komen actief te betrekken, kregen de inwoners het vertrouwen dat het ook echt hun project kon worden. De opmerkelijk vorm van een open-dialoog ontwerpwedstrijd waarbij de voorstellen een aantal keer voor stakeholders, waaronder burgers, gepresenteerd werd leidde tot een interactief proces en zorgde ervoor dat de ontwerpteams niet enkel in hun eigen bubbel zouden opereren en met voorstellen zouden komen die niet matchen met de eisen en wensen van de toekomstige gebruikers.

               
Designing Community! #1: White Arkitekter                                                  Designing Community! #1: Joep Dirckx, KCAP

Representatie en identificatie
“Een rechtvaardige stad is een stad waarin een ieder betrokken wordt”, aldus Arna Maskic (Studio LA). In een panel bestaande uit Reggery Gravenbeek (filmmaker ‘De Druk’), Hicham Khalidi (curator Sculpture International Rotterdam Triënnale) en Cristina Ampatzidou (Amateur Cities / AFFR) ging Maskic aan de hand van filmfragmenten dieper in op hoe er met architectuur gewerkt kan worden aan het vormgeven van de identiteit en diversiteit van de stad. Uit dit gesprek kwam onder andere naar voren dat het belangrijk is dat een ieder in de stad zich moet kunnen identificeren en herkennen om zich thuis te voelen. Dit is dan ook een van de grootste uitdagingen voor ontwerpers. Het verzamelen van verhalen kan hierbij helpen om uitwisselingen tussen bewoners en ontwerpers te faciliteren om zo effectief en locatie specifiek te interveniëren als ontwerper.

Designing Community! #2: On expressing community identity through design

‘Good Growth’ en de ‘We Society’
Met de komst van architect David Adjaye als Guest Urban Critic tijdens het Stadmakerscongres 2018 werd het discours over de Just City vertaald naar de architectonische schaal. Met zijn keynote-lezing toonde Adjaye hoe je als architect met gebouwen als zetstukken bij kunt dragen aan thema’s als goede groei, diversiteit en kwaliteit van de gebouwde omgeving on zo een ieder in de stad de kans te geven zich te ontwikkelen en ontplooien. Vanuit die achtergrond werkt Adjaye in Londen als ‘design advocate for good growth’ met burgemeester Sadiq Khan aan nieuwe perspectieven op een duurzame en inclusieve groei van de stad. Na zijn keynote ging Adjaye in gesprek met de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb om verder in te gaan op de goede groei van de stad. Ze vonden elkaar in de zoektocht naar een ‘We Society’ waarin de weg naar een duurzame toekomst voor iedereen open ligt, dwars door generaties, met oog voor verschillen maar ongeacht afkomst.

Van wie is de stad?
In de Meetup: Just City Design is er met Wouter Veldhuis (MUST), Edwin Buitelaar (PBL/UU) en Floor Hofman (ontwerper/documentairemaker) verder ingegaan op de betekenis van een rechtvaardige stad in tijden van economisering van de ruimte, gentrificatie, segregatie en de marginalisering van kwetsbare groepen. Wouter Veldhuis, co-autheur van het essay ‘Verkenning van de rechtvaardige Stad, stedenbouw en de economisering van de ruimte’ bepleitte de noodzaak voor een constante dialoog voor het werken aan de rechtvaardige stad. Volgens Veldhuis de stedenbouwkundig ontwerper naast ontwerper ook de rol van onderhandelaar aan te nemen om juist uit de conflicten die ontstaan bij het betrekken van diverse stakeholders een interessant project te krijgen. Selina Abrahams schreef een verslag van Veldhuis zijn bijdrage. Edwin Buitelaar sprak vanuit zijn achtergrond als onderzoeker bij het Planbureau voor de leefomgeving en bijzonder hoogleraar grond- en vastgoedontwikkeling bij de Universiteit Utrecht over het expliciet maken van verschillende morele idealen voor de stad. Floor Hofman toonde met films die ze maakte over bewoners in IJsselmonde wie de mensen zijn die de lokale gemeenschappen in Rotterdam vormen.

Vervoersarmoede versus ‘Transport Justice’
AIR zette het gesprek over de Just City ook als partner van het Happy Mobility Congres voort om te verkennen hoe goede connectiviteit en een evenwichtige toegang tot vervoer bijdragen aan een rechtvaardiger stad. Middels lezingen van Derk Loorbach (Drift), Stefan Bendiks (Artgineering) en Karel Martens, auteur van het boek ‘Transport Justice, designing fair transport systems’ is kennis opgedaan over wat de invloed is van de verdeling transportmogelijkheden van en hoe dit een belangrijk onderdeel is van de ongelijkheidsvraagstukken van de stad.

Kennis over de Just City
Op verschillende vlakken wordt er aan onderzoek en theorievorming gedaan naar de rechtvaardige stad. Hieronder een greep uit de literatuur om het onderzoeksveld verder te contextualiseren en als voer kan dienen voor discussie en aanscherping van het onderwerp. Op die manier kan er een beter begrip en een goed ingebed discours ontstaan om het brede, complexe, maar vooral ook urgente thema van de Just City te duiden.

                                                            
    The Just City Essays                                The Just City                         Constructed Narratives                Verkenning van de                      A Theory of Justice
 Red. Toni L. Griffin, Ariella                           Susan Fainstein                                  David Adjaye                              rechtvaardige stad                                  John Rawls
  Cohen, David Maddox                                                                                                                                             Simon Franke & Wouter Veldhuis

                                                    
     Transport Justice                                 Rebel Cities                       Cities, Economic Inequality                Van wie is de stad                                                                          Karel Martens                                        David Harvey                                           & Justice                                 Floor Milikowski                                                                                                                                                                                                               Edwin Buitelaar, Anet                                                                                                                                                                                                                                                                   Weterings, Roderik Ponds